Beschrijving
Vrijdag 12 mei 2017, 20:00 uur
Bovenkerk, Kampen
Bachs Orgelmis
In 1731 publiceerde Bach het eerste deel van de Clavier Übung. Het vierde, en laatste, deel zou later misschien wel het meest bekende deel worden, de Goldberg Variationen. Het derde deel is een beetje het buitenbeentje. Het in 1739 gepubliceerde derde deel van de Clavier Ubung is namelijk geschreven voor orgel en niet voor klavecimbel. In het derde deel heeft Bach bewerkingen opgenomen van liederen die iedereen in Bachs tijd al op school en in de kerk leerde. Het waren liederen uit de catechismus van Luther. Van elk van deze koraalbewerkingen heeft Bach twee versies gemaakt: de grote versie vol toonsymboliek en een kleinere eenvoudige versie. Waarom Bach twee versies van de koraalbewerkingen opnam in deel drie is niet helemaal duidelijk. Het zou kunnen zijn dat hij de catechismus van Luther in gedachten had. Erediensten onder Luther waren ook verdeeld in een grote catechismus, in het Latijn gesproken en de kleine catechismus, in het Duits gesproken. Aangezien veel van deze koraalbewerkingen ook al voorkwamen in Luthers Deutsche Messe, spreekt men ook wel over Bachs grote – of kleine ‘orgelmis’.
500 jaar Reformatie (1517 2017)
Op 24 mei 1539 preekt Luther in Leipzig over de leer van de Drie- eenheid en over het Catechetisch onderwijs. In hetzelfde jaar wordt in Leipzig de ‘Deutsche Messe’ van Luther uitgegeven, welke handelt over de Mis en over de Catechismus.
Bach componeerde het “Dritter Theil” voor een Reformatieherdenking 200 jaar later. Het is het eerste en tevens grootste orgelwerk van Bach dat tijdens zijn leven in druk is verschenen. Het werk omvat in totaal 27 composities, beginnend met het Praeludium in Es gr.t. (BWV 552/1), gevolgd door een groot aantal ‘Vorspiele’ (BWV 669-689), vier duetten (BWV 802-805) en eindigend met de Fuga in Es gr.t (BWV 552/2). Het hart van het werk wordt gevormd door de ‘Vorspiele’, die meer zijn dan voorspelen op de desbetreffende liederen: het zijn bewerkingen van de koralen van de Catechismus en de Mis.
Clavier-Übung III (1739) opent met het Praeludium in Es en wordt afgesloten met de Fuga in Es. Zoals de praxis was: preludium voor de dienst, fuga ter afsluiting. De 21 koraalbewerkingen zijn onder te verdelen in twee groepen: de ‘Missa-Choräle’ en de ‘Katechismus-Choräle’. De eerste groep bestaat uit 9 delen, drie maal drie. Het Praeludium de Fuga staan in Es, dus in drie mollen. Evenzovele verwijzingen naar de Drie-eenheid: Vader, Zoon en Heilige Geest.
Geen beter werk om dit Lutherjaar te vieren, dan met de Clavier-Übung III van Johann Sebastian Bach. Daar niet alle koralen nog even bekend zijn is het een prima idee om het koor de koralen te laten zingen. Daarmee worden de orgelwerken zeker toegankelijker gemaakt. De suggestie wordt gewekt alsof het om eenvoudige oefenstukjes voor beginners of lesboeken of –boekjes gaat, maar het tegendeel is waar. De verzamelingen voor orgel en klavecimbel stellen juist zeer hoge eisen aan de technische en muzikale kwaliteiten van de uitvoerder.
In de titel vraagt de componist vooral aandacht voor de ‘Catechismus Gesaenge’. Zes belangrijke Catechismus-liederen van Martin Luther vormen het hoofdbestanddeel van deze groots opgezette compositie.
Programma:
| ‘Diess sind die heilg’gen zehn Geboth’ | de tien geboden |
| ‘Wir glauben all’an einen Gott’ | de geloofsbelijdenis |
| ‘Vater unser im Himmelreich’ | het ‘Onze Vader’ |
| ‘Christ unser Heer zum Jordan kam’ | de doop |
| ‘Aus tieffer Noth schrey ich zu dir’ | boete |
| ‘Jesus Christus unser Heiland’ | avondmaal |
Musici:
| Cello | Anne Linde Visser |
| Kistorgel / dirigent | Gerard de Wit |
Prijzen:
Prijzen in de voorverkoop zijn rond de 15% goedkoper dan kaarten gekocht op de avond zelf.
| Voorverkoop | Aan de deur | |
| Volwassenen | € 14,- | € 16,- |
| Senioren | € 12,- | €14,- |
| Studenten | € 8,- | €10,- |